همه چیز درمورد اکواریوم گیاهی 1

مقدمه

نکات بسیار زیادی باعث شده تا علاقه مندان به آکواریوم، از میان انواع آکواریوم های موجود، آکواریوم گیاهی را انتخاب کنند و اکنون آکواریوم های گیاهی پرطرفدارترین نوع آکواریوم در سراسر جهان هستند. در کشور ما به علت سابقه زیادی که آکواریوم های زیبای آب شور دارند، بسیاری از مردم با دیدن زیبایی فوق العادة آکواریوم های گیاهی، به غلط فکر می کنند که آکواریوم های گیاهی جزء آکواریوم های آب شور هستند. اما همانطور که می دانید آکواریوم های گیاهی نوعی از آکواریوم های آب شیرین هستند که با گونه های مختلف گیاهان طبیعی تزیین شده اند. مردم از سال ها پیش در آکواریوم هایشان از گیاهان طبیعی استفاده می کردند و گیاهان آبزی متداول عبارت بودند از چند گونه محدود (کریپتون برگ بلند، گندمی، شویدی، خرفه ای و خنجری) که عموما جزی گیاهان سردآبی (که قابلیت رشد در آب های گرم را ندارند و در کشور ما نیز یافت می شوند) بودند و با بالا بردن دمای آکواریوم دچار پوسیدگی می شوند.

دقت کنید که واژه آکواریوم گیاهی را تنها می توان به آکواریوم های گیاهی مدرن و حرفه ای اطلاق کرد که گونه های بسیار متنوعی از گیاهان استوایی (گیاهانی که در طبیعت رودخانه های گرمسیری همچون آمازون یافت می شوند) در آنها رشد می کنند و از این جهت آنها را آکواریوم های استوایی (Tropical aquarium) نیز می نامند. با توجه به این مساله باید دقت داشت که آکواریوم های گیاهی مدرن و حرفه ای از حدود چهار یا پنج سال پیش در کشور ما رواج پیدا کرده اند.

گسترش بازار آکواریوم های گیاهی مدرن در ایران و وجود گونه های مختلف گیاهان آبزی در بازار، هر بیننده علاقه مندی را به فکر راه اندازی یک آکواریوم گیاهی می اندازد. اما راه اندازی غیر اصولی یک آکواریوم گیاهی باعث می شود که با گذشت زمان، گیاهان از بین بروند و شخص از آکواریوم گیاهی اش دلزده شود, لذا توجه به نیازهای گیاهان آکواریومی و تجهیزات لازم برای راه اندازی اصولی یک آکواریوم گیاهی بحث مهمی است که در ادامه به آن می پردازیم.

مزایا و ویژگی های آکواریم گیاهی

اصولا راه اندازی یک آکواریوم گیاهی نسبت به آکواریوم های معمول هزینه بالاتری دارد و هزینة آن نزدیک به هزینه راه اندازی آکواریوم آب شور است با این تفاوت که هزینه و مراقبت‌های لازم برای نگهداری آکواریوم گیاهی بسیار بسیار کمتر از آکواریوم آب شور است. از سوی دیگر قیمت ماهی‌های آکواریوم گیاهی بسیار کم و ناچیز است و این نکات از مزایای آکواریوم گیاهی نسبت به آکواریوم آب شور است. لازم به ذکر است که آکواریوم آب شور از نظر تنوع در طراحی هرگز به آکواریوم گیاهی نمی رسد، چراکه شما تنها به چند شکل ساده می توانید دکور یک آکواریم آب شور را بچینید و این محدودیت باعث می‌ شود که دکور داخل آکواریم آب شور بعد از مدتی برای بیننده کسالت آور شود در حالیکه در طراحی آکواریوم گیاهی دست شما باز است و می توانید صدها طرح مختلف از چندین سبک متفاوت را در دکور آکواریوم خود اجرا نمایید و هر از گاهی با اعمالی تغییراتی از جمله جابجا کردن سنگ و چوب و گیاهان داخل آکواریومتان، تغییراتی اساسی در دکور آن بدهید.

رنگ های گرم، زیبایی و طراوت آکواریم های گیاهی که حاصل حضور گیاهان است می تواند نشاط و آرامش را برای هر بیننده ای به ارمغان آورد. از اینرو میتوان این اطمینان را داد که هزینه صرف شده بابت راه اندازی یک آکواریوم گیاهی به هدر نمی رود و جذابیت و زیبایی آن ارزش این هزینه را دارد، البته به شرط آنکه به جا و درست از تجهیزات موجود در بازار استفاده کنید و اصول علمی را در انجام این هزینه در نظر داشته باشید. ما در ادامه به همین مسأله خواهیم پرداخت و اصول راه اندازی آکواریوم گیاهی و کارایی و موارد استفاده هر یک از تجهیزات موجود در بازار را شرح خواهیم داد.

 

انواع آکواریوم های گیاهی

با توجه به پیشرفت های موجود در سالهای اخیر در زمینه راه اندازی آکواریوم های گیاهی همه روزه اطلاعات متنوع در این زمینه در منابع موجود ارائه میشود و بسیاری از این اطلاعات به اندازه کافی قابل اطمینان نیستند، بنابراین امکان معرفی آنها به صورت قانون امکانپذیر نمیباشد. در ابتدا توجه شما را به این نکته جلب می نماییم که آکواریوم مجموعه ای متشکل از لوازم ومتعلقات (مانند شیشه، فیلتر و سایر لوازم) و جانداران آبزی شامل گیاهان، ماهیها و سایر موجودات (انواع میگو و حلزون) میباشد و مهمترین نکته ایجاد یک تعادل پایدار در این فضای شیشه ای میباشد.آکواریوم های گیاهی را میتوان در تقسیم بندی های جداگانه ای چه از نظر تجهیزات و چه از نظر نوع طراحی داخلی آن بررسی نمود. در ابتدا و در تقسیم بندی اول، آکواریوم های گیاهی را از نظر تجهیزات و امکانات، به دو دسته تقسیم میکنند:

1- آکواریومهای گیاهی با امکانات کم

2- آکواریوم های گیاهی با امکانات حرفه ای

همان گونه که از نام آنها پیداست تفاوت بین این دو دسته آکواریوم گیاهی به امکانات و به تبع آن، نوع گیاهانی که میتوان در آن پرورش داد، باز میگردد. در آکواریوم های گیاهی با امکانات بالا از سیستم دی اکسید کربن پیوسته (Continues)، نور شدید، کود بستر و کودهای مایع با دوز بالا استفاده میشود که امکان نگهداری از گیاهان متنوع تری را برای علاقمندان ایجاد خواهد کرد. آکواریوم های گیاهی با امکانات کم فاقد سیستم دی اکسید کربن پیوسته و نورهای شدید هستند و در مواردی حتی از کودهای قرص در بستر ماسه سیلیس (که مواد مغذی کمی دارد) استفاده می شود و در صورت استفاده از کودهای مایع دوز آن کم است. از مزایای آکواریم های گیاهی حرفه ای با امکانات بالا میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

1- امکان استفاده از گیاهان متنوع تر.

2- سرعت رشد مناسب، طراوت و شادابی گیاهان.

3- زیبایی بیشتر.

به هر حال میتوان از محاسن آکواریوم های گیاهی با امکانات کم نیز به موارد زیر اشاره نمود:

1- امکان کنترل بیشتر.

2- کمبود مشکلاتی مانند رشد جلبکها.

- هزینه راه اندازی کم.

اما تقسیم بندی دیگری برای آکواریوم های گیاهی وجود دارد که اساس آن طراح داخلی و سبک چینش تزئینات داخل آکواریوم (hardscape) است. لوازم دکوری مناسب در آکواریوم های گیاهی ریشه و کُنده های طبیعی و زیبای درختان استوایی میباشند که در بازار آکواریومی موجود میباشد و با بستن برخی گیاهان به این کنده ها، جلوه زیبایی به آکواریوم شما خواهند داد. این کنده ها به لحاظ شیمیایی تاثیر مثبت بسزایی در آکواریوم شما خوآهند داشت. هنر طراحی فضای آکواریوم شامل چیدمان گیاهان و همچنین صخره ها، سنگها و چوبها (که به مجموعه آنها، فضای سخت یا هارداسکِیپ میگویند) به شیوه ای زیبا و چشم نواز در یک فضای شیشه ای است که میتوان آن را هنر طراحی باغبانی زیر آب نامید. طراحی آکواریوم شامل سبکهای مجزایی میباشد مانند سبک هلندی که شبیه به باغهای هلندی میباشد و یا سبک ژاپنی که الهام گرفته از طبیعت است و عموماً شامل ماهیها نیز میباشند. هرچند امکان طراحی اکواریوم هایی بدون ماهی و یا گیاهان نیز وجود دارد.

هرچند هدف اولیه از طراحی اکواریوم ایجاد منظره ای هنرمندانه در زیر آب میباشد، جنبه های تکنیکی نگهداری از گیاهان اکواریومی نیز باید مورد توجه قرار گیرد. فاکتورهای متعددی در یک آکواریوم وجود دارند که برای داشتن یک اکواریوم موفق نیاز به ایجاد تعادل بین آنها لازم است. این فاکتورها شامل فیلتراسیون، نگهداری میزان دی اکسید کربن در حجم مناسب برای انجام فتوسنتز در زیر آب، بستر و کودها، نور و کنترل جلبک مییباشند. از جمله سبکهای اکواریومی میتوان به سبک جنگلی، سبک ژاپنی و سبک هلندی اشاره کرد. در ادامه به معرفی تعدادی از سبکهای آکواریومی میپردازیم.

سبک هلندی:

این سبک شامل آکواریومهایی دارای گیاهان متراکم، رنگهای متنوع، سایز و فرمهایی شبیه به باغهای گل میباشد. این سبک در هلند و پس از سال 1930 گسترش یافت، از زمانی که لوازم آکواریوم به صورت تجاری در دسترس قرار گرفت. این سبک تاکید بر چیدمان گیاهان به صورت پلکانی داشته و چوب و سنگ به وفور در آن مورد استفاده قرار میگیرند. چیدمان خطی گیاهان در این سبک شبیه به خیابان های هلند میباشد. اگر چه در این سبک گیاهان متنوعی مورد استفاده قرار میگیرد اما عموما حجم زیاد گیاهان با استفاده از هرس کردن و استفاده از رنگهای متنوع قابل تمیز دادن میباشند. بیش از 80% آکواریوم با گیاهان پوشیده میشود و سطح بسیار کمی و در بسیاری موارد هیج قسمتی از بستر آکواریوم قابل رویت نیست. گیاهان بلند در قسمت انتهایی اکواریوم قرار میگیرند تا از دیده شدن لوازم جلوگیری کنند.

سبک ژاپنی:

این سبک از سال 1990 با تلاشهای آقای تاکاشی آمانو ایجاد شده است. سه جلد کتاب آقای آمانو با نام دنیای آکواریوم های طبیعی موج عظیمی در دنیای آکواریوم های گیاهی ایجاد کرد و استاندارد های جدیدی برای مدیریت آکواریوم ها بوجود آورد. در سبک ژاپنی که توسط آمانو ایجاد شد تلاش در شبیه سازی مناظر طبیعی با چیدمانی متقارن و استفاده از حجم انبوه گیاهانی که دارای شباهت میباشند. در این سبک چوبها و گیاهان با دقت انتخاب میشوند. هدف در این سبک بیشتر ایجاد یک منظره مینیاتوری میباشد تا اینکه بخواهند یک باغ رنگارنگ را ایجاد نمایند. این مناظر مینیاتوری آکواریومی در عکسها شما را به اشتباه می اندازد که آنچه میبینید یک منظره در طبیعت واقعی (بخشی از یک جنگل یا کوهستان) است یا اینکه یک آکواریوم گیاهی است.

در این سبک تلاش در ترسیم ایجاد مناظری شبیه به واقعیت یا وابی کوساست که تاکید بر نبودن مرز تمایز بین یک منظره طبیعی و منظره آکواریومی ساخت دست شماست و مینیمالیسم به عنواع منبع زیبایی در آن مطرح است. در این سبک از واژه های ژاپنی استفاده می‌شود؛ ایواگومی یا قوانینی برای چیدمان سنگها در محلهای مناسب، اویا ایشی یا سنگ اصلی که مرکزی خالی در تانک ایجاد میکند، سوییشی یا مجموعه سنگها که در کنار هم قرار دارند، فوکوسکی یا سنگ دوم که تابع سنگ اصلی است. موقعیت کانونی در منظره به صورت عمده توسط جایگاه متقارن اویاایشی تعیین میشود که بررسی آن دارای اهمیت میباشد. گیاهانی با برگهای کوچک مانند همیانتوس، ریکسیا و فِرِن های کوچک و جاوا موس در این سبک مورد تاکید میباشند که دارای محدودیت رنگی هستند. در سبک ژاپنی بر خلاف سبگ هلندی، بستر به صورت کامل پوشیده نمیشود. میگوهایی که عموما در تانک استفاده میشوند به منظور کنترل جلبک و نظافت گیاه ها و حفظ مینیمالیسم و محدود بودن گونه های مورد استفاده است

سبک جنگلی:

بسیاری از مشتاقان آکواریوم های گیاهی امروزه به سبک جنگلی علاقمند میباشند که نسبت به سبک هلندی و ژاپنی متفاوت است و دارای خصوصیات هر دو آنها میباشد در کنار یکدیگر میباشد.

ابعاد مناسب آکواریوم

ابعاد مناسب یک تانک شیشه ای بسته به فضایی که شما دارید تعریف می‌شود. بهتر است که در کل آکواریوم را تا آنجا که ممکن است بزرگتر بسازید، چونکه محیط های کوچک آکواریومی سریعتر آلوده می شوند و از آنها باید مراقبت بیشتری کرد. ولی به طور کل، طول آکواریوم را بسته به فضایی که دارید، عرض آن را حد اقل 40 سانتیمتر و بیشتر و ارتفاع را کمتر از 60 سانتیمتر در نظر بگیرید چونکه عرض کم آکواریوم دست شما را در عمق دادن به طراحی داخل آکواریوم می بندد و ارتفاع بالای 60 سانتیمتر، دسترسی شما به کف آکواریوم را دشوار می‌سازد و باعث می شود نتوانید به خوبی به آکواریومتان رسیدگی کنید و زود از آن دلزده شوید.

بستر آکواریوم گیاهی

بستر محلی برای رشد ریشه گیاهان، تامین کننده مواد غذایی مورد نیاز آنها و نیز بخشی موثر در زیبایی بصری آکواریوم است. بسیاری از گیاهان برای رشد نیازمند بستری مناسب هستند که علاوه عاری بودن از آهک و داشتن خاصیت اسیدی دارای مواد مغذی از جمله آهن، منگنز، پتاسیم و... باشند، چرا که کمبود این مواد در آکواریوم باعث از بین رفتن گیاهان خواهد شد.کود های بستر مختلفی در فروشگاه های آکواریومی موجود می باشد. اما در کل دو نوع بستر در آکواریوم گیاهی مورد استفاده قرار می گیرد که نوع اول ساختاری دو لایه دارد که لایه زیرین کود مغذی و لایه رویی ماسه مناسب رشد گیاهان است. نوع دوم بسترهای آکواریوم گیاهی بسترهای کامل (complete) هستند که به صورت گرانوله (گرد شده) و مصنوعی در سایزهای مختلف ساخته شده اند و حاوی مواد مغذی هستند و دانه بندی آنها شبیه ماسه است. این کودها نیاز به شستشو ندارند و مستقیما باید در کف آکواریوم ریخته شوند. ضمناً در بسترهای دولایه نیز، لایه زیرین نیاز به شستشو ندارد چون مواد مغذی آن از بین می رود ولی ماسه روی آن را بهتر است بعد از شستشو بر روی لایه مغذی بریزیم.

بیش از 100 گونه ماسه های متفاوت برای استفاده در آکواریوم، در دسترس علاقمندان است. ماسه ها بسیار متنوع هستند ولی کدام نوع مناسب آکواریوم شماست؟! اگر شما قصد استفاده از ماسه در آکواریوم گیاهی را دارید، سایز 2 تا 5 میلیمتر مناسب میباشد. اگر از ماسه هایی با سایز کوچکتر استفاده کنید، به علت عدم وجود جریان آب در داخل بستر، امکان ایجاد سیکل غیر هوازی در بستر زیاد میشود. ماسه ها در شکلهای و سایز های متفاوتی وجود دارند و در بعضی موارد دارای مواد مغذی میباشند. تعدادی نیاز به شستن دارند و تعدادی نیز نیاز ندارند. بعضی از ماسه ها میتوانند پارامترهای آب (مانند اسیدیته) را تغییر دهند. ماسه هایی که دارای سنگ های آهکی هستند به مرور در آب حل می شوند و آهک آزاد شده از آنها می توانند باعث پوسیدگی گیاهان است. توصیه ما برای شما استفاده از ماسه های بی اثر میباشد که فاکتورهای آب را تغییر ندهند.

ماسه مخصوص گیاهان آبزی (gravel) متشکل از دانه های ریز و سبکی هستند که ریشه گیاهان بتواند به راحتی بین آنها حرکت کند. از جمله ماسه های مناسب آکواریوم گیاهی کاسپی گراول است که کاملاً خنثی است و با ساختار متخلخلی که دارد، بستری مناسب برای رشد ریشه هاست. حفره های ریز و میکروسکپی کاسپی گراول مکان بسیار مناسبی برای رشد و تکثیر باکتری های مفید میباشد. از جمله گزینه های دیگر، خاک مانادو (JBL manado) است، بستر بسیار نرم و سبکی که جنس دانه های آن از سنگهای آتشفشانی با ساختاری متخلخل است. بهتر است قبل از استفاده این بستر را شستشو دهید تا رنگ آب را کدر و قرمز رنگ نکند. لایه مغذی بستر (base layers) که در آکواریوم های گیاهی در زیر ماسه ریخته می شود، شبیه به خاک میباشند. این لایه مغذی که معمولاً به ارتفاع 1 یا 2 سانتیمتر در کف آکواریوم ریخته می شود، دارای مواد معدنی و غذایی مورد نیاز برای سلامت گیاهان آکواریومی میباشد و باید روی آن با یک لایه حداقل 3 سانتیمتری از ماسه پوشانده شود. از برند های معروف لایه مغذی بستر میتوان به اکوا بیسیس(AUA BASIS) ساخت شرکت JBL اشاره کرد. اخیراً نیز محصول کاسپی بیسیس (Caspi Basis) تولید شده است که امکان افزودن مواد غذایی را در لایه زیرین آکواریوم به شما خواهد داد.

بسترهای کامل (complete substrate) به گونه ای طراحی شده اند که علاوه بر داشتن مواد مغذی لازم جهت رشد گیاهان، محیط مناسبی برای نگه داشتن گیاه و رشد ریشه های آن را نیز فراهم میکنند. فرمولاسیون بسترهای کامل بصورت انحصاری میباشد و فرایندهای تولید آنها متفاوت و پیچیده است. این بسترها عموما به مرور زمان در آب حل و کم کم خرد میشوند و پس از حدود 18 ماه باید به کلی تعویض شوند. این گونه بسترها در رنگها و سایزهای متفاوت طراحی و تولید میشوند که از برند های معروف آن میتوان به آمازونیا، مالایا و آفریکانای ساخت شرکت ADAژاپن، کود شرکت AZOO و شرکت ISTA اشاره کرد. بسترهای کامل بسیار شبیه به ماسه ها میباشند اما تفاوت اساسی آنها با ماسه در میزان مواد غذایی شان است. بسترهای کامل دارای مواد معدنی و مواد غذایی مورد نیاز برای گیاهان میباشد که آن را از ابتدا در اختیار گیاهان قرار میدهند. تولید بسترهای کامل در رنگ های متفاوت و ایجاد اثرات متنوع در آب اولویت بسترهای کامل نسبت به ماسه ها است. در حالت کلی بستر های کامل توانایی کاهش اسیدیته و سختی آب را دارا میباشند که برای آکواریوم های گیاهی مناسب میباشد. از جمله بستر های کامل میتوان به بسترهای کامل ADA و ISTA اشاره کرد.

اگر شما از پیش ماسه مورد نیاز خود را انتخاب کرده اید نیاز به یک لایه مغذی جهت اضافه کردن در زیر شن خواهید داشت که برای داشتن کوددهی بلند مدت و کامل (حدود 18 ماه) از کودهای بیس در زیر شن استفاده کنید و برای کوددهی در دوره های کوتاه (یک تا دو ماهه) کودهایی با فرم های دیگری نیز تولید میشوند که بصورت فشرده میباشند و مواد معدنی لازم برای رشد گیاهان را فراهم میکنند. این کودهای موقت به شکل قرص، کپسول و استیک (میله ای) تولید میشوند.

هنگامیکه درباره حرارت بستر بحث میشود تصور بر این است که گیاهان با گرما رشد بهتری دارند اما اینطور نیست و در واقع حرارت زیر بستر با پخش موثرتر مواد غذایی باعث تغذیه موثر ریشه ها و حفظ سلامت بستر میشود. برای تامین حرارت بستر از بخاری زیر شنی استفاده می‌شود. شما میبایست هنگام نصب بخاری زیر شنی، یک لایه شن (سیلیس ریز) بر روی آن بریزید تا دما به شکل یکدست در زیر بستر ایجاد شود و لایه کود مغذی بر روی این لایه شنی قرار می گیرد. استفاده از بخاری های زیر شنی در آکواریوم های گیاهی باعث ایجاد جریان آب در داخل لایه های بستر و اکسیژن رسانی به باکتری های مفید هوازی و حفظ خواص مفید کود بستر می شود. گردش آب در زیر بستر بطوری که آب گرم بالا رود و آب سرد جایگزین شود بسیار مهم است زیرا مواد غذایی که ممکن است باعث رشد جلبکها شوند توسط ریشه گیاهان جذب میشود و باعث افزایش رشد گیاهان میشود. می‌توان برای جلوگیری از به راه افتادن چرخه بی هوازی در کود بستر و حفظ خواص آن به جای بخاری های زیر شنی از محصولاتی همچون penac P و penac W نیز استفاده کرد که محصول شرکت ADA ژاپن هستند. این دو محصول باعث ایجاد اکسیژن و کمک به رشد ریشه ها در زیر بستر می شوند.